‘Eerlijk is eerlijk, natuurlijk begonnen ook wij ooit met de gedachte: huiswerkbegeleiding en bijscholing, dat is voor kinderen met rijke ouders. En de gratis weekendschool, die is er voor de kansarmen,’ aldus Ruben Fukkink. Samen met Louise Elffers is hij projectleider van het onderzoeksproject Buitenschools leren. De onderzoeksvraag luidt: ‘Hoe ziet het buitenschools leren in Nederland eruit en welke invloed heeft het op ontwikkelingskansen van leerlingen met verschillende onderwijs- en thuisachtergronden?’

In de media verschijnen regelmatig berichten over hoe het buitenschools onderwijs de kloof tussen arm en rijk vergroot. Hoe rijke ouders ervoor zorgen dat hun kinderen met huiswerkbegeleiding en bijles net wél het vwo halen. De eerste analyses van het project Buitenschools Leren laten echter zien dat ook in de wereld van het schaduwonderwijs niet alles is wat het lijkt.

Divers landschap
Rochelle Helms (HvA) maakte een inventarisatie van de weekendscholen. De weekendschool is een ‘groot merk’, twintig jaar geleden begonnen in Amsterdam Zuidoost. Duizenden alumni zijn ook nu nog bij de school betrokken. Het is volledig privaat gefinancierd. ‘Ze zijn de Coca Cola onder de onderwijsinventies,’ vertelt Ruben. ‘Er zijn enorm veel sponsoren; bedrijven die ook weer bijdragen met gastlessen. Echt uniek.’ Rochelle: ‘Er zijn ook allerlei andere buitenschoolse programma’s die wel gesubsidieerd worden. Ik wil weten hoe al die buitenschoolse programma’s worden vormgegeven. We zien een enorm divers landschap.’

Daury Jansen (UvA) richtte zich op de huiswerkbegeleiders: ‘Ook huiswerkbegeleiding en bijles is er in veel smaken: er zijn de minder toegankelijke betaalde vormen. Maar ook gratis vormen of lessen tegen een gereduceerd tarief, zoals de zomerscholen. Lyceo is de grootste aanbieder. Ook zij zijn privaat gefinancierd.’

Leren kijken naar jezelf
Rochelle benadrukt dat er toch wel een duidelijk verschil is in de populatie van de reguliere huiswerkbegeleiding en de weekendschool. ‘Voor de kinderen die ik bij de weekendschool zie, is veel huiswerkbegeleiding niet toegankelijk. Ondanks gereduceerde tarieven. Terwijl juist zij extra steun en stimulans goed kunnen gebruiken. Bij de weekendschool leren ze kijken naar zichzelf: wat kan ik? Wat wil ik? Dat moet ervoor zorgen dat ze naar school blijven gaan. Ik ben heel benieuwd hoeveel effect dit heeft op hun reguliere schoolloopbaan.’

Gedeelde focus: zelfvertrouwen
Ruben: ‘We zien nu dat het niet zo zwart-wit is als we in het begin dachten: schaduwonderwijs voor de rijkeren, weekendschool voor de kansarmen. Eigenlijk is het een hybride systeem: beide vormen van buitenschools leren bewegen namelijk naar het regulier onderwijs toe: huiswerkbegeleiders werken samen met scholen en zijn dus bereikbaar voor meer leerlingen. En ook de weekendschool breidt zich uit naar reguliere basisscholen. Want waarom zouden ze hun programma’s tot de zondagen beperken?’ Een interessante beweging, vinden de onderzoekers. Daury en Rochelle vullen aan dat alle buitenschoolse aanbieders bovendien eigenlijk dezelfde focus hebben: het zelfvertrouwen van de leerling.

Springplank
Ruben: ‘Al die programma’s hebben nog iets met elkaar gemeen: ze zijn nog nooit onderzocht! Wetenschappelijk gezien is het een zwart gat. De ‘landschapsbeschrijving’ die er nu ligt is een mooi begin. Al het buitenschools onderwijs in en rond Amsterdam hebben we in kaart gebracht. Dat is onze ‘springplank’.’

Bij de weekendschool is Rochelle inmiddels bezig met een longitudinale studie naar de langetermijnervaringen van alumni van de weekendschool. En Daury komt eind dit jaar met een meta-analyse waarin hij huiswerkbegeleiding en bijscholing in verschillende landen met elkaar heeft vergeleken. ‘Ik ben bijvoorbeeld benieuwd naar wat er gebeurt in Aziatische landen. Daar zijn veel gratis programma’s opgezet. Heeft dat een duidelijk effect op de kansengelijkheid van kinderen?’

Groningen haakt aan!
Sinds kort is het onderzoeksteam helemaal compleet. Ruben: ‘Groningen gaat nu aanhaken! Daar gaat onderzoeker Marieke Fix aan de slag met een andere populatie en andere problemen: de mbo’ers die uit dreigen te vallen. Welke buitenschoolse programma’s worden er voor deze doelgroep ontwikkeld? Dat betekent dat we nu al het onderwijs tot de startkwalificatiegrens bij het onderzoek betrekken.‘

‘De deuren staan wagenwijd open’
Hoe werk je als onderzoekers en praktijkpartners succesvol samen? Ruben: ‘Vanaf dag één was duidelijk wat we allemaal te winnen hadden. Toch vind ik het bijzonder dat onze praktijkpartners bereid zijn zich drie jaar lang open en kwetsbaar op te stellen om inzicht te krijgen in hun eigen effectiviteit.’ En hoe gaat de samenwerking nu? ‘Zeer soepel,’ volgens deze drie onderzoekers. Ook Daury en Rochelle zijn blij met de enorme bereidwilligheid van de praktijkpartners: ‘Onderzoek en onderwijs gaan soms wat stroef samen, maar onze praktijkpartners nemen het onderzoek zeer serieus. We kunnen altijd komen observeren. De deuren staan wagenwijd open. En andersom ook!’

Leestip: ‘De Bijlesgeneratie. Opkomst van onderwijscompetitie’ van Louise Elffers. Zojuist verschenen bij Amsterdam University Press, 188 blz. € 19,99 (NRC en Volkskrant: vier ballen! ‘Vlot en goed gedocumenteerd’)